Można Kraków zwiedzać wielokrotnie wzdłuż i wszerz, przejść szkolnym szlakiem przez Stare Miasto, Planty i Wawel. My jednak proponujemy wycieczkę Śladem Stanisława Wyspiańskiego.
Wyspiański: ważne domy
Stanisław Wyspiański mieszkał w Krakowie przez całe życie, z wyjątkiem kilku lat, które spędził na studiach za granicą.
-
ul. Krupnicza 26
Urodził się w domu, należącym do dziadków ze strony matki.
-
ul. Kanonicza 25
Latem 1873 roku rodzina przeprowadziła się do Domu Długosza. Tu zmarł młodszy brat Stanisława oraz matka. Jesienią 1880 roku przeprowadził się do wujostwa. Mieszkał z nimi przy ul. Kopernika 1, ul. Zacisze 2, ul. Westerplatte 1 (wówczas ulica Kolejowa), ul. Poselskiej 10.
-
ul. Krowoderska 79
Był rok 1901. Stanisław Wyspiański otrzymał nagrodę przyznaną przez Akademię Umiejętności za witraże wawelskie. Dzięki temu mógł wynająć samodzielne, siedmiopokojowe mieszkanie w kamienicy przy al. Słowackiego. Według anegdoty, na drzwiach wisiała kartka o treści: „Tu mieszka Stanisław Wyspiański i prosi, aby go nie odwiedzać”.
Wyspiański: miejsca, w których czerpał natchnienie
-
w latach młodzieńczych drugim domem była mu pracownia Jana Matejki przy ul. Floriańskiej 41 (gdzie dziś mieści się muzeum twórcy „Bitwy pod Grunwaldem").
-
Planty były ulubionym miejscem zabaw małego Stanisława, a potem stały się częstym motywem wykorzystywanym przez dorosłego już malarza.
-
Często odwiedzał wujostwo Waśkowskich przy ulicach: Grodzkiej, Kanoniczej, Floriańskiej. Ich dwie córki - Marię i Felicję - wielokrotnie uwieczniał na portretach („Portret dziewczyny z czarną aksamitką" i „Dziewczyna z fiołkami").
-
Wielką rolę w twórczym życiu Wyspiańskiego odegrał dom doktorostwa Pareńskich przy ul. Wielopole 4. Salon Elizy Pareńskiej ściągał całą elitę artystyczną Krakowa. Córki gospodarzy - Maryna, Zosia i Eliza stanowiły częsty temat obrazów Wyspiańskiego, a dwie z nich stały się prototypami postaci „Wesela".
-
W domu przy ul. Radziwiłłowskiej 15, w mieszkaniu dyrektora Teatru Miejskiego - Józefa Kotarbińskiego i jego małżonki Lucyny - Wyspiański miał swój ulubiony fotel w kącie pokoju, skąd mógł bacznie obserwować gości. W tym salonie, w lutym 1901 roku, Wyspiański czytał dyrektorowi Kotarbińskiemu swój świeżo napisany dramat „Wesele”.
Wyspiański: słynne prace
-
Kościół Franciszkanów
Podziwiać tu można polichromie, z którymi Wyspiański miał wiele problemów. Nie wszystkie projekty zostały zaakceptowane przez braci zakonnych - odrzucili fryz z ptaków, umiłowanych podopiecznych św. Franciszka (zastąpił go fryz z lilii), oraz postaci aniołów, ukazanych z gołymi nogami („bo wierni mogliby pomyśleć, że w niebie panuje nędza”).
W kościele dominuje dekoracja kwiatowa. Przy głównym ołtarzu powstały malowidła figuralne: Matka Boska – „Królowa wieśniaczka polska”, z drugiej strony – „Strącone anioły” (nawę główną malował już ktoś inny). Rok po wykonaniu części polichromii artysta otrzymał propozycję zaprojektowania witraży. I tak powstał witraż „Bóg Ojciec” (nad chórem) oraz „Błogosławiona Salomea”, „Święty Franciszek” i „Żywioły" (wokół głównego ołtarza).
-
Kościół Mariacki
Będąc uczniem Jana Matejki, Wyspiański pracował z Józefem Mehofferem przy matejkowskiej polichromii kościoła Panny Marii, oraz zaprojektował jeden z witraży (od strony kościoła św. Barbary - opatrzony inicjałami artysty).
-
Witraże wawelskie
Od 1900 roku, nie mając nadziei na realizację swych projektów, Wyspiański zaczął projektować witraże do wewnętrznych okien ambitu nad prezbiterium Katedry Wawelskiej. Cykl przedstawiał postaci tworzące heroiczną i tragiczną historię polskiego narodu. Zachowało się 15 projektów i kilka rysunków przygotowawczych. W skali 1:1 Wyspiański wykonał jedynie postaci Kazimierza Wielkiego, Henryka Pobożnego, św. Stanisława oraz Wandy. Projekty oraz mnóstwo innych prac artysty zobaczyć można w Muzeum Narodowym w Krakowie, al. 3 Maja 1, tel. 12 29 55 500, www.muzeum.krakow.pl
-
ul. Szpitalna - Teatr im. Juliusza Słowackiego
29 listopada 1898 roku odbyła się prapremiera „Warszawianki" w inscenizacji samego autora. W następnym roku odbyła się prapremiera sztuki „Lelewel". 16 marca 1901 roku Krakowianie po raz pierwszy ujrzeli „Wesele" - artysta był równocześnie inscenizatorem tej sztuki.
-
ul. Radziwiłłowska 4, Dom Lekarski
Dekoracje artysty wypełniły cały budynek. Uwagę zwraca szczególnie witraż „Apollo spętany" ukazujący chrześcijańską koncepcję świata według systemu Kopernika, a także balustrada schodów. Wyspiański był również projektantem mebli (na pytanie, dlaczego zrobił je tak niewygodne - artysta z ironią odpowiadał, że to celowo, by na nudnych naradach nie zasypiano w zbyt wygodnych fotelach).
http://www.tlk.cm-uj.krakow.pl/, tel. 12 422-75-47
-
„Rydlówka"
W listopadzie 1900 roku, w dworku Włodzimierza Tetmajera w Bronowicach odbyło się wesele Jadwisi Mikołajczykówny i poety Lucjana Rydla. Wesele zgromadziło licznych przedstawicieli inteligencji i środowiska artystycznego Krakowa, a także chłopów podkrakowskich. Zabawa była huczna, tylko Wyspiański, swoim zwyczajem, stał oparty o futrynę drzwi i wszystko bacznie obserwował. Wtedy narodził się pomysł „Wesela", a wielu uczestników uroczystości stało się bohaterami dramatu.
Regionalne Muzeum Młodej Polski „Rydlówka”, ul. W. Tetmajera 28, tel. 12 637-07-50, >www.rydlowka.com.pl
Wyspiański: gdzie spoczął?
Kościół św. Michała i Stanisława – „Na Skałce" - to tu w 1907 r. został pochowany Stanisław Wyspiański. Cały Kraków opłakiwał artystę, którego śmierć zamknęła pewien etap w literaturze Młodej Polski.
