W Górach Świętokrzyskich jest co zwiedzać, nie będą się więc nudzić spragnieni wiedzy. Można się także porządnie zmęczyć, czyli wielbiciele aktywnego wypoczynku także nie będą zawiedzeni. Warto wybrać się tu Świętokrzyskim szlakiem arche-geologicznym. A to obiekty, które obejmuje:
* JuraPark Bałtów
To nic innego jak park jurajski. Można zobaczyć to modele organizmów, które zamieszkiwały ziemię przed 150 milionami lat. Stoją to pieczołowicie wykonane modele dinozaurów, są także minerały i skamieniałości oraz zbiór skalnych powierzchni z odciśniętymi autentycznymi tropami dinozaurów! JuraPark oferuje nam także całkiem współczesne zoo i mnóstwo innych atrakcji.
* „Krzemionki” – Muzeum i Rezerwat Archeologiczno-Przyrodniczy
Zwiedzać tu można kompleks prahistorycznych kopalń krzemienia pasiastego. Zachowały się doskonale, zobaczymy hałdy górniczy, zagłębienia poszybowe i kopalnie, które zachowały się w niezmienionym stanie. Wydobywano tu krzemień pasiasty w okresie neolitu i we wczesnej epoce brązu (ok. 3900 do 1600 p.n.e.). Krzemień był gładzony i wytwarzano z niego narzędzia m.in. siekiery.
* Wąwóz w Skałach
Miłośnicy skamieniałości i paleontologii tego miejsca ominąć nie mogą. W skarpie biegnąć wzdłuż niewielkiej rzeki Dobrochny zaobserwować tu można wapienie i margle, które zawierają skamieniałe koralowce, trylobity, liliowce i ramienionogi.
To miejsce bardzo malownicze, a nazwę wzięło od miejscowości Skały.
* Muzeum Starożytnego Hutnictwa w Nowej Słupi
Nowa Słupia leży u stóp Łysej Góry. Ta okolica uznawana jest za kolebkę tutejszego hutnictwa. Żelazo wytapiano tu od II wieku przed naszą erą. W muzeum zobaczymy m.in. dymarki, czyli piece do jednorazowego wytopu żelaza, których na obszarze łysogórskim odnaleziono ponad 300 tysięcy.
* Obszar Ochrony Ścisłej Święty Krzyż
Wielką atrakcją tutejszego rezerwatu są gołoborza, czyli rumowiska skalne. Podziwiać je można ze specjalnie zbudowanych w tym celu tarasów. Koniecznie trzeba także zwiedzić zespół kościelno-klasztorny Świętego Krzyża, którego historia liczy 1000 lat. Warto zajrzeć do Muzeum Przyrodniczego. Na Łysej Górze zobaczymy wały otaczające miejsca kultu pogańskiego z VIII-X wieku.
* Bukowa Góra
To jeden z największych i nadal czynnych kamieniołomów w regionie. Znajdziemy tu liczne skamieniałości.
* Kamieniołom Zachełmie
Zobaczymy tu dno morza z jego skamielinami. To tu odkryto także ślady tetrapoda, ogniwa przejściowego między rybami a zwierzętami czworonożnymi.
* Rezerwat Kręgi Kamienne
Tu w VIII i IX wieku rozwijał się lokalny ośrodek pogańskiego kultu religijnego. Do dziś zachowały się kamienno - ziemne wały. Północną część Góry Grodowej zajmuje jeden z najstarszych kamieniołomów kielecczyzny Tumlin - Gród. Wydobywane są tu czerwone „piaskowce tumlińskie”.
* Góra Cisowa
Zobaczymy tu pozostałości kamieniołomy z bardzo ładnym warstwowaniem.
* Rezerwat Ślichowice
To pierwszy w Polsce rezerwat geologiczny. Ślichowice są dzielnicą Kielc.
* Rezerwat Wietrznia
Jest to największy z tutejszych rezerwatów geologicznych. Eksploatacja nadała mu kształt kanionu ograniczonego skalnymi ścianami. To końcowe ogniwo Pasma Kadzielniańskiego (Kielce). Warto zajrzeć tu do Centrum Geoedukacji. Możemy uczestniczyć w zajęciach geoedukacyjnych, zwiedzić Galerię Ziemi i odbyć podróż do wnętrza Ziemi kapsułą 5D.
* Rezerwat Kadzielnia
Kamieniołom Kadzielnia znajduje się w centrum Kielc. Odsłonięto tu bardzo ciekawy profil geologiczny oraz szereg jaskiń i pustek skalnych. Dzisiaj można zwiedzać połączone jaskinie: Odkrywców, Prochownię i Szczelinę. Podziemna trasa turystyczna liczy ok. 160 metrów.
Skały Kadzielni zawierają wiele skamieniałości - koralowce, kopalne jamochłony, liliowce, ramienionogi, ślimaki, głowonogi i ryby pancerne.
* Rezerwat Karczówka
To także fragment Pasma Kadzielniańskiego. Góra, na szczycie której stoi kościół, jest kolebką tutejszego górnictwa kruszcowego.
* Rezerwat Biesak-Białogon
To położony na południowo-zachodnich krańcach Kielc, w Paśmie Dymińskim, rezerwat geologiczny. Zobaczymy tu najstarsze odsłonięte w regionie skały - zlepieńce, piaskowce kwarcytowe, mułowce i łupki ilaste.
* Jaskinia Raj
Odkryta w 1964 roku jaskinia znajduje się w północnym zboczu Góry Malik. Całkowita długość jej korytarzy wynosi 240 metrów, do zwiedzania udostępniono 180 metrów. Jaskinia była zamieszkiwana przez człowieka 50 tys. lat temu. Jaskinia jest jedną z najpiękniejszych w Polsce. Można tu podziwiać różnorodne formy skalne powstałe w wyniku niszczącej działalności wody – stalaktyty, stalagmity, polewy, perły jaskiniowe, kolumny powstałe z połączenia stalaktytu ze stalagmitem, harfy oraz pagody.
* Kamieniołom Szewce
To jedna z 11 gór kruszcowych w okolicy Chęcin. Od XIV wydobywano tu kruszce ołowiu i miedzi. Teraz można zobaczyć bardzo ciekawy kolorystycznie piaskowo-różowy wapień dewoński.
* Rezerwat Rzepka
Rezerwat skalny. Można zapoznać się z budową geologiczną tutejszych wzgórz.
* Góra Zamkowa
Przede wszystkim trzeba zobaczyć ruiny średniowiecznego zamku królewskiego. Rezydowali tu Władysław Łokietek i Kazimierz Wielki. Zamek zniszczony w czasie potopu szwedzkiego ostatecznie obrócono w ruinę w czasie I wojny światowej. Sama góra zaś była kamieniołomem, w którym wydobywano kruszce ołowiu, głównie galenę. Znaleziono tu także liczne skamieniałości.
* Rezerwat Góra Zelejowa
Znaleziono tu ślady dawnego górnictwa, o którym pisał Jan Długosz. Wydobywano tu „różankę zelejowską”, czyli biały i różowy kalcyt zabarwiony wiśniowym hematytem z zielonkawymi i niebieskimi wtrąceniami minerałów miedzi. Dzisiaj można podziwiać szczelinowe wyrobiska, powstałe po wybraniu kalcytu. Osiągają szerokość nawet 20 m.
* Jaskinia Piekło
Usytuowana w zachodnim zboczu Góry Żakowej. Jedynie w końcowej części jaskini zachowały się fragmenty nacieków kalcytowych. To siedlisko kilku gatunków nietoperzy, ślimaków, a także owadów.
* Kamieniołom Stokówka
Tutaj także wydobywano „różankę zelejowską”. Dzisiaj można tu uprawiać wspinaczkę.
* Rezerwat Miedzianka
Miedzianka to staropolskie określenie kruszcu miedzi. Został on tu jednak dawno wyeksploatowany. Góra Miedzianka przypomina nieco swoim wyglądem Giewont, dlatego tez nazywana jest Giewontem Świętokrzyskim. Zachowały się tu ślady dawnego górnictwa.
* Góry Pieprzowe
To wzgórza leżące w pobliżu Wisły, w okolicach Sandomierza. Liczą sobie około 500 mln lat! Nazwę zawdzięczają kolorowi iłołupków kambryjskich, z których są zbudowane. Skała utleniła się, pokruszyła i przypomina wyglądem pieprz. W Górach Pieprzowych utworzono rezerwat geologiczno-przyrodniczy.
Drugim cennym pod względem geologicznym tworem w Sandomierzu jest lessowy Wąwóz Królowej Jadwigi.
